ČOVEK KAO MODEL SVETA - VITRUVIJEV ČOVEK Leonarda da Vinčija
U čovekovoj subjektivnoj predstavi o uređenosti univerzuma - sopstveno telo jeste prvi i osnovni element! Način na koji meri veliko i malo, usko i široko, blisko i daleko, jako i slabo, povezan je sa sopstvenim, ljudskim merama, naspram kojih sve određuje.
Zdravo i lepo razvijeno ljudsko telo je od Antike personifikacija ravnoteže i zaokružene celine, kojoj se nema šta dodati, pa je i čovekov osećaj za lepo povezan sa oblikom sopstvenog tela. Ideja ravnoteže, sklada i harmonije kao odraza savršenstva pojavnog sveta (isto kao i mitološkog sveta sa panteonom božanstava) zaokupljala je ljudsku misao od početaka civilizacije, ali je puni zamah i potvdru dobila u Antičkoj Grčkoj gde je - kroz ideje i dela velikih filozofa i umetnika postala – stremeći ideal.
U bespućima - Mračnog srednjeg veka taj se ideal izgubio pod pritiskom rigidne crkvene dogme, opšteg kulturnog, tehnološkog i civilizacijskog zastoja i propadanja, da bi ponovo bio pronađen u - Renesansi, kada se umetnost i nove filozofske ideje iznova okreće čoveku raskidajući okove gotike i sholastike, dovodeći u pitanje autoritet Rimske Crkve i izražavajući novi pogled na svet - snažno inspirisan ponovnim otkrivanjem i usvajanjem grčke metafizičke misli i njenih principa.
Na polju odmeravanja razuma i verskih dogmi, novih filozofskih misli i religije, renesansni je čovek pripremio duhovni i idejni prostor za Doba razuma - za epohu Prosvetiteljstva, kada učenost i prosvećenost postaje univerzalni i imperativni akord na svim evropskim dvorovima od Ujedinjenog kraljevstva na Zapadu do Carske Rusije Katarine Velike na Istoku.
Na svom vrhuncu je Renesansa dala nemerljiv poticaj razvoju novih ideja, ali i svekolikih znanja i umeća, pre svega na prostoru onog što geografski određujemo kao Zapadna Evropa!
Takozvana Visoka Renesansa oličena je u liku nekoliko epohalnih nadvremenskih umetnika među kojima bih za ovu temu posebno izdvojio delo Leonarda da Vinčija. U čudesnom opusu ovog genijalnog čoveka, nalazi se i - verovatno najpoznatiji cretež na svetu – “VITRUVIJEV ČOVEK”.
Hronike beleže da je izučavajući delo Marka Vitruviusa Polia (rimskog arhitekte poznatijeg kao Vitruvije iz 1. veka p.n.e.) uporedo sa - sopstvenim antropometrijskim istraživanjima, a poznajući od ranije arhetipsku ideju "kvadrature kruga"- Leonardo uspeo da pronađe matematičko rešenje, odnosno - princip za - idealnu ljudsku figuru.
Naime, u svom delu, traktat “De architectura, libri decem” ili “Deset knjiga o arhitekturi” Vitruvije savetuje da arhitektura hramova treba da se oslanja na savršeno proporcionisano ljudsko telo u kome vlada harmonija između svih delova, definišući zakone proporcija kroz fizičke odlike i mere ljudskog tela. On ih zatim kombinuje sa istom takvom geometrijom kvadrata i kruga, da bi stvorio sliku geometrijskog i telesnog jedinstva. Povezanost tela čoveka sa osnovnim geometrijskim slikama počiva, na kao što sam rekao - arhetipskoj ideji - “kvadrature kruga”, na fascinaciji drevnih naroda koji su ove oblike smatrali savršenim.
KRUG kod skoro svih naroda simbolizuje kosmos i nebeske (planetarne i zvezdane) orbite, savršeno nepromenjivo kretanje i vreme i on se podudara sa simbolima večnosti i neprekidnih početaka.
KVADRAT se smatra antidinamičkim oblikom i simbolom zemlje, pojavom mirovanja i čvrstoće u savršenstvu.
I tako, inspirisan Vitruvijevim delom i sopstvenim otkrićima Leonardo 1487.god stvara verovatno najpoznatiji crtež na svetu “VITRUVIJEVOG ČOVEKA” - ukazujući kroz jednostavnu umetničku formu na savršenu vezi između čoveka i prirode - cosmografia del minor mondo.
Crtež je izveden tušem i perom na papiru, a prikazuje figuru muškarca u dva polažaja koji se preklapaju, s raširenim rukama (u jednom) te raširenim rukama i nogama (u drugom), dok su oko njih opisani krug i kvadrat. Uz crtež se nalaze i beleške temeljene na Vitruvijevom traktatu o arhitekturi. Taj čuveni crtež i propratni tekst se još nazivaju “Zakonom proporcija” ili ređe “Proporcijama čoveka u zlatnom preseku”.
Nastanak ovog crteža međutim nije bio trenutak prosvetljenja, jer mu je predhodilo pomno istraživanje proporcija ljudskog tela, anatomije i fiziologije u koje se Leonardo se prvi put upustio u vreme dok je radio na konjaničkoj statui Frančeska Sforce. Tada je započeo i rad na knjizi “O ljudskoj figuri”. Za potrebe ove knjige, koja nikada nije završena, Leonardo je više meseci pomno radio raznolike studije tela dvojice mladića u raznim položajima, gotovo istovremeno kada proučava tela Lodovikovih konja za statuu i dolazi do sistematičnog pregleda idealnih ljudskih proporcija, otkrivajući duboku vezi skladnog izgleda tela i matematike, kroz uporednu srazmeru dvaju odnosa.
Dobijene rezultate antropometrijskih studija - uporedio je sa - antičkom teorijom proporcija Vitruvijevog čoveka opisanih u 3. knjizi pomenutog traktata o arhitekturi, koji je sadržao potpune mere ljudskog tela. To je Leonarda navelo da zaključi da se čovek raširenih nogu i ispruženih ruku uklapa u - kvadrat i krug, da se uklapa u savršene geometrijske figure. A u skladu sa Vitruvijem, ako se figure prikazuju unutar kruga i kvadrata (homo ad circulum i homo ad quadratum), onda se pupak, centar ljudskog tela, poklapa sa centrom opisanog kruga i kvadrata.
Potrebno je istaći da je na temelju sopstvenih anatomskih i antropometrijskih otkrića, Leonardo - korigovao Vitruvijeve mere. Zato stopala i šake na njegovom crtežu imaju odgovarajuće proporcije koje se razlikuju od Vitruvijevih.
Sada se samo centar kruga u kome se nalazi - homo ad circulum (čovek u krugu) - podudara sa pupkom, a centar kvadrata, u kome se nalazi - homo ad quadratum (čovek u kvadratu) - lociran je nešto niže. Preciznošću sopstvenih mera Leonardo je uspeo da prevaziđe Vitruvijev antički kanon i da stvori crtež koji danas prihvatamo kao jedinu validnu i usavršenu predstavu Vitruvijevog otkrića.
Bilo je potrebno 15 vekova da se spoznaja dva izuzetna uma, otelotvori u delu koje postavlja IDEAL LEPOTE ljudskog tela, kakav sve do danas nije prevaziđen.
Prema Leonardu, idealne proporcije tela muškrace su:
Istoričari umetnosti navode da je na ovom krhkom i prozračnom crtežu Leonardo potaknut antičkim kanonom idealnih mera uspeo da obuhvati matematiku, religiju, filozofiju, arhitekturu i umetnost, kako bi rešio problem – „kvadrature kruga“, metaforično koristeći muškarca kao površinu za oba oblika.
Na taj način pronašao je i savršenu vezu između čoveka i prirode, čoveka i svemira, duboko verujući da harmonija ljudskog tela odgovara harmoniji sveta i dalje harmoniji svemira.
Crtež se nalazio u kolekciji Đuzepea Bosija koji ga je ubacio u svoju monografiju o Leonardovoj slici „Tajna večera“. Godinu dana kasnije 1811. odvojio je deo monografije koji se odnosio na "Vitruvijevog čoveka" i objavio ga kao posebno delo – „Delle opinioni di Leonardo da Vinci intorno alla simmetria de Corpi Umani“ ili „Mišljenja Leonarda da Vinčija o simetričnosti ljudskog tela”. Nakon Bosijeve smrti „Vitruvijev čovek“ je došao u posed - Gallerije dell'Accademia, zajedno s većinom Leonardovih crteža, gde se i danas brižljivo čuva i izlaže samo o specijalnim prilikama".
Dr Branko Trklja
Nano Klinika BRANT
Odlican tekst, Leonardo je stvarno bio genije. Uvek mi je bilo zanimljivo da citam razne teorije zavere o nastanku njegovih dela i zaista mislim da su ona i dalje velika misterija.
Kakav je samo genije Leonardo De Vinči bio. U to vreme osmisliti nešto ovakvo, stvarno genijalno. Neverovatno je da estetski hirurgni se i dan danas naslanjaju na postulate Vutruvijeveg čoveka.
davno bilo i sada su hibridi, poluhumaniodi, poluroboti, ili sta god da se zove u modi ..izvajano ljudsko telo ima svoje poklonike .. ipak sve tide u nekom drugom pravcu
Malo je ovako dorih tekstova, sve pohvale za autora teksta.
Koliko novih informacija!!! Mislila sam da o Vitruvijevom čoveku znam dovoljno, ali izgleda da sam samo "zagrebala po površini". Veliko hvala, za detaljno objašnjenje vezano za proporcije ljudskog tela. Zaista zanimljivo. :)